cantibus, nec in suave olentibus locis, nec in conviviis apparatis, neque
in voluptate cubilis et lecti, non denique in libris atque carminibus
acquiescebat. Horrebant omnia, et ipsa lux; et quidquid non erat quod ille
erat, improbum et odiosum erat, praeter gemitum et lacrymas. Nam in eis
solis aliquantula requies. Ubi autem inde auferebatur anima mea, onerabat
me grandis sarcina miseriae. Ad te*, Domine, levanda erat et curanda,
sciebam; sed nec volebam, nec valebam, eo magis quia non mihi eras aliquid
solidum et firmum, cum de te cogitabam. Non enim tu eras, sed vanum
phantasma[76], et error meus erat Deus meus. Si conabar eam ibi ponere ut
requiesceret, per inane labebatur, et iterum ruebat super me; et ego mihi
remanseram infelix locus, ubi nec esse possem, nec inde recedere. Quo enim
cor meum fugeret a corde meo? quo a me ipso fugerem? quo me non sequerer?
Et tamen fugi de patria. Minus enim eum quaerebant oculi mei, ubi videre
non solebant; atque a Thagastensi oppido veni Carthaginem.

[Sidenote: VIII. Tempus et amicorum colloquia dolori medentur.]

13. Non vacant tempora, nec otiose volvuntur; per sensus nostros faciunt in
animo mira opera. Ecce veniebant et praeteribant de die in diem, et
veniendo et praetereundo inserebant mihi species alias et alias memorias,
et paulatim resarciebant me pristinis generibus delectationum, quibus
cedebat dolor meus ille; sed succedebant non quidem dolores alii, causae
tamen aliorum dolorum[77]. Nam unde me facillime et in intima dolor ille
penetraverat, nisi quia [Sidenote: fors. Job 16, 14.]_fuderam in arenam
animam meam_, diligendo moriturum ac si non moriturum? Maxime quippe me
reparabant atque recreabant aliorum amicorum solatia, cum quibus amabam
quod pro te amabam: et hoc erat ingens fabula et longum mendacium, cujus
adulterina confricatione corrumpebatur mens nostra pruriens in auribus. Sed
illa mihi fabula non moriebatur, si quis amicorum meorum moreretur. Alia
erant quae in eis {53} amplius capiebant animum: colloqui et corridere, et
vicissim benevole obsequi; simul legere libros dulciloquos, simul nugari,
et simul honestari; dissentire interdum sine odio, tanquam ipse homo secum,
atque ipsa rarissima dissensione condire consensiones plurimas; docere
aliquid invicem, aut discere ab invicem; desiderare absentes cum molestia,
suscipere venientes cum laetitia: his atque hujusmodi signis a corde
amantium et redamantium procedentibus per os, per linguam, per oculos, et
mil