et maneat locus omni corpore
vacuatus, et terreno et humido et aereo et coelesti, sed tamen sit locus
inanis tanquam spatiosum nihil.

2. Ego itaque incrassatus corde, nec mihimet ipsi vel ipse conspicuus[152],
quidquid non per aliquanta spatia tenderetur, vel diffunderetur, vel
conglobaretur, vel tumeret, vel tale aliquid caperet, aut capere posset,
nihil prorsus esse arbitrabar. Per quales enim formas ire solent oculi mei,
per tales imagines ibat cor meum: nec videbam hanc eamdem intentionem, qua
illas ipsas imagines formabam, non esse tale aliquid; quae tamen ipsas non
formaret, nisi esset aliquid magnum. Ita etiam te, vita vitae meae, grandem
per infinita spatia undique cogitabam penetrare totam mundi molem, et extra
eam quaquaversum per immensam sine termino; ut haberet te terra, haberet
coelum, haberent omnia, et illa finirentur in te, tu autem nusquam. Sicut
autem luci solis non obsisteret corpus, aeris hujus qui supra terram est,
quominus per eum trajiceretur penetrans eum, non dirumpendo aut concidendo,
sed implendo eum totum: sic tibi putabam non solum coeli et aeris et maris,
sed etiam terrae corpus pervium, et ex omnibus maximis minimisque partibus
penetrabile ad capiendam praesentiam tuam, occulta inspiratione intrinsecus
et extrinsecus administrantem omnia quae creasti. Ita suspicabar, quia
cogitare aliud non poteram; nam falsum erat. Illo enim modo major pars
terrae majorem tui partem haberet, et minorem minor: atque ita te plena
essent omnia, ut amplius tui caperet elephanti corpus quam passeris, quo
esset isto grandius, grandioremque occuparet locum; atque ita frustatim
partibus mundi, magnis magnas, brevibus breves partes tuas praesentes
faceres. Non es autem ita. Sed nondum iluminaveras tenebras meas.

[Sidenote: II. Momentum quo Nebridius confutaret Manichaeos.]

3. Sat erat enim mihi, Domine, adversus illos deceptos deceptores, et
loquaces mutos*, quoniam non ex eis sonabat verbum tuum: sat erat ergo
illud quod jamdiu ab usque Carthagine a Nebridio proponi solebat, et omnes
qui {105} audieramus concussi[153] sumus. Quid erat tibi factura nescio
quae gens tenebrarum, quam ex adversa mole solent opponere, si tu cum ea
pugnare noluisses*? Si enim responderetur, aliquid fuisse nocituram,
violabilis tu et corruptibilis fores. Si autem nihil ea nocere potuisse
diceretur, nulla afferretur causa pugnandi; et ita pugnandi, ut quaedam
portio tua et membrum tuum, vel proles de ipsa substantia tua, misceretur