verbeelding, door hen te hullen in rhetorische
drapeering? Het is niet alleen een kwestie van Renaissancegevoel voor
historisch costuum; het is, dat de volksverbeelding zelf hen begint los
te laten, of althans zich niet meer kan doen gelden in de kerkelijke
kunst. Tijdens de contrareformatie zijn de heiligen veel treden hooger
geklommen, naar de Kerk het wilde: weg uit de aanraking met het
volksleven.

De lijfelijkheid, die de heiligen reeds hadden door de afbeelding, werd
nog buitengewoon verhoogd doordat de Kerk van oudsher de vereering van
hun lichamelijke overblijfselen had toegestaan en aangemoedigd. Het kon
niet anders, of van dit hechten aan de stof moest een materialiseerende
invloed op het geloof uitgaan, die somtijds tot verbazingwekkende
uitersten leidde. Waar het relieken geldt, vreest het sterke geloof der
Middeleeuwen voor geen ontnuchtering of ontwijding. Het volk in de
bergen van Umbrie omstreeks het jaar 1000 wilde den kluizenaar Sint
Romuald doodslaan, om toch zijn gebeente niet te verliezen. De monniken
van Fossanuova, waar Thomas van Aquino gestorven was, hebben, uit vrees
dat hun de kostbare reliek zou ontgaan, het lijk van den edelen meester
letterlijk ingemaakt: van het hoofd ontdaan, gekookt, geprepareerd.
[552] Toen de heilige Elisabeth van Thueringen boven aarde stond, kwam
een schaar van devoten niet alleen stukken snijden of scheuren van de
doeken, waarmee haar gelaat omwikkeld was; men sneed de haren en nagels
af, ja zelfs stukken van de ooren en de tepels van de borsten. [553] Ter
gelegenheid van een plechtig feest deelt Karel VI ribben uit van zijn
voorvader den heiligen Lodewijk: aan Pierre d'Ailly, aan zijn ooms van
Berry en Bourgondie, en aan de prelaten een been om te verdeelen,
waartoe dezen dan ook overgaan na den maaltijd. [554]

Hoe levend en hoe lijfelijk nu ook de voorstelling der heiligen was,
niettemin treden zij betrekkelijk weinig op in de sfeer van de
bovennatuurlijke beleving. Het geheele gebied van geestenzienerij,
teekenen, verschijningen en spooksels staat grootendeels gescheiden
van de verbeeldingssfeer der heiligenvereering. Er zijn natuurlijk
uitzonderingen. Iedereen denkt terstond aan Sint Michiel, Sint Catharina
en Sint Margareta, die aan Jeanne d'Arc verschenen. Zoo zouden er uit de
visionaire litteratuur nog tal van andere voorbeelden zijn aan te halen.
Maar in den regel heeft men daar te doen met eenigszins litterair
geformeerde of geinterpreteerde gezichten. Wa