en angst voor de menschen-roovers vervullen
ze,--maar ook rijst aan hun geestelijke horizon voor het eerst een flauw
besef van de grootheid en rijkheid der aarde, van de vele vreemde volken
welke zij herbergt, van de ongelijksoortigheid der menschelijke
gemeenschappen die haar bevolken. Reisboeken verschijnen en worden
gretig gelezen. Sommigen bekoort de beschrijving van een menschelijken
staat, zacht en onschuldig lijkend als 't paradijs vergeleken bij de
zeden van hun eigen land en tijd; de meesten trekt de geheimzinnige
betoovering aan van de tropische streken; "de eilanden" gelijk ze in den
volksmond heeten, het fabelland van schoonheid, overvloed en geluk
waarheen vele trekken, waarvan sommige weerkeeren, rijk als koningen,
waar elkeen van een droomt.[1]

Het korte tijdperk, door Law beheerscht, (1719-22) ziet de aanloopen tot
velerlei hervormingen, die eerst de zegevierende onwenteling van 1789
doorzetten zal. De ekonomische scheidsmuren tusschen de provincien,
althans in Centraal-Frankrijk, vervallen; een begin wordt gemaakt met
den bouw van een wegennet, dat alle deelen van het rijk aan elkaar zal
verbinden; het verbod van vrije verplaatsing voor ambachtslieden wordt
opgeheven, het hooger-onderwijs kosteloos opengesteld. Vele verder
reikende plannen droeg Law, de profeet van het hoog-ontwikkeld
kapitalisme, nog in zich om: den vrijdom van belasting van adel en
geestelijkheid wilde hij opheffen, het ambtenaarswezen en de
staatsfinancieen hervormen, de geestelijkheid dwingen tot verkoop van
alle onroerende goederen, door haar gedurende de laatste eeuw verworven.
Hij wilde, in een woord, den feudaal-absoluten staat zoo maken dat de
bourgeoisie zich daarin behagelijk inrichten kon, een kompromis tot
stand brengen tusschen de vervallende en de opkomende klassen.

Schijnbaar blijft, na Law's val, van zijn hervormingen en
hervormingsplannen weinig over. De feudaal-absolutistische regeer- en
uitbuitings-machinerie gaat hortend en stootend weer den ouden gang.
Maar in werkelijkheid heeft een sterke verschuiving der klasse-
verhoudingen plaats gevonden; menige bres is in de muren der oude
vesting geschoten; zij trillen en kraken, en reeds voor het midden der
eeuw kan een vreemden waarnemer getuigen: "Alle symptomen, de nadering
van een groote revolutie aankondigend, die ik ooit in de geschiedenis
ontmoet heb, bestaan heden en worden met den dag talrijker in Frankrijk."

* * * * *

Het ve