emen van geschenken
doorgaans ten gevolge heeft, waar 't vriendschaps-verkeer niet gebaseerd
is op sociale gelijkheid. Hij voelde de vermomde knechtschap, de
vergulde slavernij waarin de gunsten der grooten hem sloegen. Hij
verzette zich telkens weer, als een wanhopige. Hij sloeg wild om zich
heen om af te weren, hij deed opzettelijk lomp en onhebbelijk, schrok
dan zelf van zijn lompheid en wou haar goedmaken. Hij was willens en
wetens ondankbaar, om toch maar vrij te komen. Hij kwam nooit geheel
vrij. Therese was hierin anders, voelde anders, ging tegen hem in. En
achter haar stond, klaar om alles in te slokken, de onverzadelijke
moeder.

Het was zoo moeilijk. Hij wou niet beschermd worden. Maar gekoesterd en
bemind worden wou hij wel graag. Als de meeste teergevoelige menschen
was hij ijdel. Het is erg moeilijk de grens aan te geven waar eindigt
het genieten van liefde omdat zij 't hart streelt, en begint 't genieten
van hulde omdat zij de ijdelheid streelt. De eene gaat onmerkbaar over
in de andere. Zeer sterke karakters versmaden doorgaans de hulde en ook
de liefde van hen die zij zelven niet liefhebben en eeren. Zulke
menschen zijn te hoogmoedig, om ijdel te zijn. Maar Rousseau hoorde
gelijk de meeste kunstenaars tot de zwakkere naturen, voor wie liefde in
elken vorm, ook die der hulde, den lievende haast onweerstaanbaar maakt.

En de menschen der groote wereld van zijn tijd waren zoo beminnelijk.
Charmeeren behoorde tot hun verfijnde levenskunst. Geestige bekoorlijke
vrouwen smeekten hem om steun, om een weinig zachtheid; voorname mannen
drongen hem hun vriendschaps-bewijzen op met die onbeschrijfelijk-
gracielijke hoofschheid, de laatste levensbloem welke een klasse met een
lang verleden van heerschen en genieten voortbrengt. De lieftalligheid
der eenen, de hoofschheid der anderen kon hij niet altoos weerstaan.
Hij worstelde, zegevierde, bezweek weer, worstelde opnieuw; hij ontkwam
slechts aan den eenen beschermer, om zich gewonnen te geven aan een
anderen.

Tweestrijd, twijfeling, inkonsekwentie, aanloopen die steken bleven, het
verscheuren van oude banden om nieuwe aan te knoopen--dit zou nog jaren
lang zijn leven zijn.

Zooals hij worstelen er velen, altijd opnieuw en altijd half-vergeefs,
om los te komen uit levensbanden, die voor zachte harten ook de
zachtheid des levens zijn.

In die jaren kreeg hij nog op andere wijze gelegenheid om de kracht van
zijn besluit te beproeven. Gedurende een vakantie in P