Hoe zou hij nu leven?

De meeste schrijvers dier dagen, zelfs tamelijk beroemde, leden
chronisch armoede, en daar het verkeeren in de Parijsche wereld veel
geld verslond, vervielen zij en moesten zij vervallen in 't ellendigste
parasitisme. De eenige uitkomst van wie geen eigen middelen bezaten was
een jaargeld, hun hetzij door den koning of eenig adelijk heer of een
der rijke letter-lievende financiers als Helvetius of Holbach,
geschonken.[28]

Rousseau wilde onafhankelijk leven, niet in dienst der rijken en
niemands gunsteling zijn, dan was hij immers niet meer vrij geweest in
't verkondigen zijner beginselen.

En ook wilde hij niet genoodzaakt zijn, te schrijven voor brood; hij kon
het niet, hij kon enkel produceeren wanneer "liefde tot het groote goede
en schoone" gelijk hij zich uitdrukte, dat is enthousiasme voor sociale
idealen, de heerlijke, uitstralende warmte der inspiratie wekte in zijn
gemoed. Met Dante kon hij van zich zelven getuigen "ik ben zulk een die,
wanneer liefde iet mij inblaast, oplet, en wat zij innerlijk voorzegt,
nederschrijft."

Zoo besloot hij dan te leven van den arbeid zijner handen. Hij schreef
fraai en duidelijk, gelijk het gewone, zoo ook notenschrift; hij hield
van elke bezigheid, die met zijn geliefde muziek samenhing: hij werd
muziek-copiist.

Het was geen gril en geen spelletje van hem, die overgang tot het
handwerk. Wanneer het noodig was (soms bracht zijn letterkundig werk hem
genoeg op, om een poos te kunnen leven) en waar de omstandigheden het
mogelijk maakten (niet natuurlijk in de zwitsersche bergen en op 't
platteland van Engeland) verdiende hij voortaan, tot kort voor zijn
dood, met muziek-copieeren zijn levensonderhoud.

Hij zelf vond het heel gewoon om tot een ambacht terug te keeren; hij
had zich immers altijd handwerksman gevoeld. En hij gaf aan de
letterkundigen niet slechts zijner maar ook onzer dagen, een schoon
voorbeeld van hoe de revolutionaire schrijver leven kan en leven moet,
die in zijn werk _niets_ toe wil geven aan de heerschende meening en de
goden van den dag, die vrij en fier wil uitspreken wat de innerlijke
stem te spreken gebiedt: door de materieele basis van zijn leven
onafhankelijk te maken van zijn letterkundige produktie.

Zijn literaire vrienden vonden zijn besluit aanstellerig. Zij schreven
allen om te verdienen, namen allen jaargelden en geschenken aan; waarom
moest hij anders doen dan alle anderen? Het was of hij zich met zoo te
doen op e