g
bederf van de verbeeldingskracht, bij voorbeeld door een inwendig letsel
der hersenen. Hierin schijnt hij zeer verlicht, evenals waar hij in het
bijgeloof een belangrijk aandeel toeschrijft aan heidensche overleefsels
en dichterlijke verzinselen. Maar hoewel Gerson toegeeft, dat veel
gewaande duivelarij aan natuurlijke oorzaken is toe te schrijven, laat
ook hij tenslotte den duivel de eer: dat inwendige hersenletsel komt
weer voort uit duivelsche illusien. [832]

Buiten de vreeselijke sfeer der heksenvervolging werkte de Kerk met
heilzame en gepaste middelen het bijgeloof tegen. De prediker broeder
Richard laat zich de "madagoires" (mandragora, alruin) brengen, om ze te
verbranden, "que maintes sotes gens gardoient en lieux repos, et avoient
si grant foy en celle ordure, que pour vray ilz creoient fermement, que
tant comme ilz l'avoient, mais qu'il fust bien nettement en beaux
drapeaulx de soie ou de lin enveloppe, que jamais jour de leur vie ne
seroient pouvres." [833]--De burgers, die zich door een troep Zigeuners
de hand hebben laten lezen, worden geexcommuniceerd, en er wordt een
processie gehouden, om het onheil af te weren, dat uit die goddeloosheid
zou kunnen voortvloeien. [834]

Een tractaat van Dionysius den Kartuizer toont helder aan, langs welke
lijnen de grenzen tusschen geloof en bijgeloof getrokken werden, op
welken grondslag de kerkleer ten deele verwierp, ten deele de
voorstellingen door waarlijk godsdienstigen inhoud trachtte te zuiveren.
Amuletten, besprekingen, zegenspreuken enz., zegt Dionysius, hebben in
zich zelf niet de kracht, om een uitwerking teweeg te brengen, gelijk
die wel zich hecht aan de sacramentswoorden, waaraan, indien zij met de
juiste bedoeling gesproken worden, ontwijfelbare uitwerking toekomt,
daar God aan die woorden als 't ware zijn macht verbonden heeft. De
benedicties evenwel zijn enkel te beschouwen als een nederige smeekbede,
alleen te verrichten met de gepaste vrome woorden en met de hoop alleen
op God gevestigd. Indien zij gemeenlijk effect hebben, dan is dit of
doordat, bij behoorlijke verrichting, God die uitwerking verleent, of,
worden zij anders verricht, bij voorbeeld het kruisteeken anders dan
recht gemaakt, en hebben toch niettemin uitwerking, dan is het effekt
des duivels werk. 's Duivels werken zijn geen wonderen, want de duivelen
kennen de geheime krachten der natuur; de werking is dus een natuurlijke,
evenals de voorbeduidende beteekenis van vogels enz. op nat