, maar hij gaf niet op, tot hij in de wereld der
harmonieen den weg had gevonden. Een poos later kreeg hij een
schaak-rage: hij sloot zich op om, met behulp van een leiddraad, alle
kombinaties en finesses van 't nobele spel te bestudeeren en speelde in
zijn eentje partijen tot hij groen en geel zag: toen hij weer buiten
kwam en naar een cafe holde om zijn kracht met andere schakers te meten
was er niets over in zijn hoofd als verwarring en nevel. Maar dit
ontmoedigde hem niet.

Chambery was de hoofdstad van Savoye, het middelpunt van de landelijke
administratie en het maatschappelijk verkeer. Als de edellieden die in
krijgsdienst plachten te gaan overal waar men vechters behoefde, met
verlof of op hun ouden dag naar hun land terugkeerden, streken zij daar
neer. Met hen verkeerde de hoogere, intellektueele bourgeoisie:
magistraten, ambtenaren, geneesheeren, geleerde geestelijken. Daaraan
sloot zich de eigenlijke middenstand, kooplieden, enz. Mme de Warens had
omgang met menschen uit al deze verschillende kringen, zoodoende kwam
Rousseau ook met ontwikkelde mannen in aanraking, die zich
interesseerden voor de beweging der geesten, in Frankrijk aan 't
opkomen, en voor de nieuwe filosofie. Met een hunner las hij de brieven
van Voltaire--wiens zon toen hoog aan den hemel klom--aan den koning van
Pruissen, Frederik de IIde, en de "Philosofische brieven over Engeland,"
van den gevierden schrijver; 't eerste werk, dat de aandacht van 't
denkende Frankrijk op de engelsche burgerlijke literatuur, de theorieen
van Newton en de filosofie van Locke vestigde. In Rousseau begon een
nieuwe warmte op te komen: een warmte voor de Franschen en voor alles
wat fransch was; hij begreep zelf niet waarom, maar hij voelde die
liefde in hem groeien. Toen in 1733 de fransche troepen bij het
uitbreken van den poolschen successie-oorlog door Chambery trokken, wond
hem dat heftig op. Voor 't eerst ontwaakte zijn belangstelling in het
openbare leven, vol ongeduld greep hij in den loop van den veldtocht
naar de nieuwsbladen, begeerig om te weten hoe 't zijn vrienden verging.

Musici waren schaars in Savoye, en Rousseau gold al spoedig voor een
koning der muziek. Hij kreeg leerlingen, lieve mooie meisjes uit de
aristokratische kringen en de bourgeoisie; zij bleven niet ongevoelig
voor de bekoring van den jongen zachten muziekmeester met de vurige
oogen, en de moeders ook niet altijd. De vrouw in wier huis hij leefde
voelde 't gevaar, zij vreesde zijn