leend aan daden
van onrecht, omdat men zich daardoor aan dat onrecht medeschuldig maakt." Dat
protest werd - om allerminst overtuigende redenen - in de Gereformeerde
kerkdiensten niet voorgelezen; zulks volgens het besluit van dr. Van Dijk en
zijn mede-deputaten, vermoedelijk na overleg met een of meerdere leden van het
moderamen van de synode. Later heeft de synode zich met de beslissing om het
protest niet voor te lezen akkoord verklaard, waarbij redenen werden genoemd
die ons evenmin overtuigden.
De bisschoppen evenwel deden er nog een schep bovenop; ze lieten niet alleen
het protest voorlezen maar in hun tegelijkertijd voorgelezen herderlijke brief
verklaarden ze nog eens "met alle nadruk, dat medewerking in dezen in geweten
ongeoorloofd is.

Als ik in de een of andere kerkelijke of niet-kerkelijke kring vertel met dit
onderzoek bezig te zijn en dan de vraag stel, welke kerk zich het beste gehouden
heeft wat betreft het publiekelijk getuigen tegen de Jodenvervolging, dan is
er tot nu toe nog niemand geweest die zei: "de Rooms-katholieke Kerk". Toch kan
men, het geheel overziende, moeilijk tot een andere conclusie komen.
De Hervormden en de Gereformeerden hebben het om de beurt laten afweten, terwijl
in de RK kerken vanaf het moment waarop men meedeed alle verklaringen zijn
voorgelezen. Bovendien formuleerden de bisschoppen hun afwijzing van het gehate
bordje "Verboden voor Joden" duidelijker dan de Protestanten deden.

<138>

Het is algemeen bekend dat in de loop der eeuwen menigeen in de R.K. Kerk zich
schuldig gemaakt heeft aan het doen van antisemitische uitlatingen, ja dat de
kerk zelf betrokken was bij het vervolgen der Joden en bij het uitvaardigen van
antisemitische wetten. We gaan daar hier niet verder op in. [10.2] Ook valt het
buiten het bestek van dit boek, om de houding van paus Pius XII tijdens de tweede
wereldoorlog te onderzoeken; daar is intussen een aardige bibliotheek over
volgeschreven. Het gaat ons om de houding van de kerken in Nederland, en wel
tijdens de tweede wereldoorlog.

Welnu, we komen tot de conclusie dat de Katholieke Kerk in Nederland, wat betreft
het publiekelijk protesteren tegen de Duitse gruweldaden jegens de Joden, zich in
vergelijking met de andere kerken in Nederland het beste gehouden heeft.

Onzes inziens mag kennis van wat er in de loop der eeuwen door de Rooms-Katholieke
vaderen - dat waren de vaderen, ook van de Protestanten - jegens het Joodse volk
miszegd en misdaan i