em zelve: 't welck
oock plaets heeft ten aenzien van de dienst die den mensch trekt van de
beesten, 't zij uit der beesten eigen aerd, 't zij door onderwijsen ende
oeffening. Ende alzo wij vooren gezeit hebben dat de goederen tot der
menschen voedsel dienende in de ghemeenschap niet dienen en konden, zoo
most daer uit volghen dat de goederen, waer uit deze nutbare goederen
spruiten (als landen en de beesten die eetbare vruchten voortbrenghen)
niet en konden ghemeen blijven, dan zo lang als die vruchten genoeg
waren om alle menschen tot haer genoegen te voeden: 't welck mits de
voorttelinge van het menschelicke geslacht, als gezeit is, niet lang
konde aanloopen. Om dan die vruchten te deelen, zijn eerst de tamme
beesten, ende mettertijd oock de landen, meest op alle plaetsen
verdeelt: 't welck des te noodiger is geweest, alzoo de landen door de
vruchten uit eigen aerd voortspruitende de menschelicke nooddruf niet
konnende voldoen, door vernuft en de arbeid zijn gebracht tot verder
teelinge. De ervarentheid heeft oock geleert, dat, den aerd,
gelegentheid ende genegentheid der menschen zeer verscheiden zijnde,
ende midsdien den eene meer als den anderen behoevende, de ghemeenschap
niet anders en konde mede-brenghen dan onlust ende oneenigheid.
Oversulcks heeft niet alleen yder voor hem zelven ende de zijne
gehouden, dat hij hadde ghemaeckt ofte bearbeid, maer zijn oock de
onbeheerde dingen, zoo door heele volckeren, als door bijzondere luiden
bezeten, ende door 't bezit in eigendom bekomen. Want dat al even nae
is, wil de reden dat dien zal volghen, die het eerst aengrijpt om voor
hem te behouden. Hieruit is dan goed te verstaen, dat hoe wel het
aengebooren recht alles liet onvordeelt, alzoo de verdeelinghe zonder
menschen daed niet en konde gheschieden, dat even wel het aangebooren
recht de verdeelinge niet en verbode, maer eenigzins daartoe oorzaeck
heeft gegeven: Ende de zelve verdeelinge door menschen daed zijnde
geschied, leert nu verder het aengebooren recht dat yder met het sijne
moet tevreden zijn, niet alleen omdat de vriendschap onder den menschen
(tot welcke vriendschap alle menschen behooren genegen te zijn) anders
niet moghelick en is te onderhouden, maer oock en dat de reden
medebrengt dat niemandt voordeel behoort te doen met een anders schade,
nochte aen een ander iet doen dat hij niet en wilde dat aen hem soude
geschieden. Den eigendom ghestelt zijnde brengt de reden verder mede,
ende is oock tot onderhoudi