eaque simplex, suaque cuique parti aetatis tempestivitas est data,
ut et infirmitas puerorum et ferocitas iuvenum et gravitas iam constantis
aetatis et senectutis maturitas naturale quiddam habet, quod suo tempore
percipi debeat. 34 Audire te arbitror, Scipio, hospes tuus avitus Masinissa
quae faciat hodie nonaginta natus annos: cum ingressus iter pedibus sit, in
equum omnino non ascendere; cum autem equo, ex equo non descendere; nullo
imbri, nullo frigore adduci ut capite operto sit; summam esse in eo
corporis siccitatem, itaque omnia exsequi regis officia et munera. Potest
igitur exercitatio et temperantia etiam in senectute conservare aliquid
pristini roboris.

XI. Ne sint in senectute vires: ne postulantur quidem vires a senectute.
Ergo et legibus et institutis vacat aetas nostra muneribus eis quae non
possunt sine viribus sustineri. Itaque non modo quod non possumus, sed ne
quantum possumus quidem cogimur. 35 At multi ita sunt imbecilli senes, ut
nullum offici aut omnino vitae munus exsequi possint. At id quidem non
proprium senectutis vitium est, sed commune valetudinis. Quam fuit
imbecillus P. Africani filius, is qui te adoptavit, quam tenui aut nulla
potius valetudine! Quod ni ita fuisset, alterum illud exstitisset lumen
civitatis; ad paternam enim magnitudinem animi doctrina uberior accesserat.
Quid mirum igitur in senibus, si infirmi sunt aliquando, cum id ne
adulescentes quidem effugere possint? Resistendum, Laeli et Scipio,
senectuti est, eiusque vitia diligentia compensanda sunt, pugnandum tamquam
contra morbum sic contra senectutem, 36 habenda ratio valetudinis, utendum
exercitationibus modicis, tantum cibi et potionis adhibendum, ut
reficiantur vires, non opprimantur. Nec vero corpori solum subveniendum
est, sed menti atque animo multo magis. Nam haec quoque, nisi tamquam
lumini oleum instilles, exstinguuntur senectute. Et corpora quidem
exercitationum defetigatione ingravescunt, animi autem exercitando
levantur. Nam quos ait Caecilius 'comicos stultos senes,' hos significat
credulos obliviosos dissolutos, quae vitia sunt non senectutis, sed inertis
ignavae somniculosae senectutis. Ut petulantia, ut libido magis est
adulescentium quam senum, nec tamen omnium adulescentium, sed non proborum,
sic ista senilis stultitia, quae deliratio appellari solet, senum levium
est, non omnium. 37 Quattuor robustos filios, quinque filias, tantam domum,
tantas clientelas Appius regebat et caecus et senex; intentum enim anim