entium animi maxime declarant divinitatem suam; multa enim, cum
remissi et liberi sunt, futura prospiciunt; ex quo intellegitur quales
futuri sint, cum se plane corporis vinculis relaxaverint. Qua re, si haec
ita sunt, sic me colitote,' inquit, 'ut deum, sin una est interiturus
animus cum corpore, vos tamen, deos verentes, qui hanc omnem pulchritudinem
tuentur et regunt, memoriam nostri pie inviolateque servabitis.'

XXIII. 82 Cyrus quidem haec moriens; nos, si placet, nostra videamus. Nemo
umquam mihi, Scipio, persuadebit aut patrem tuum Paulum, aut duos avos
Paulum et Africanum, aut Africani patrem aut patruum, aut multos
praestantis viros, quos enumerare non est necesse, tanta esse conatos quae
ad posteritatis memoriam pertinerent, nisi animo cernerent posteritatem ad
ipsos pertinere. Anne censes, ut de me ipse aliquid more senum glorier, me
tantos labores diurnos nocturnosque domi militiaeque suscepturum fuisse, si
isdem finibus gloriam meam quibus vitam essem terminaturus? Nonne melius
multo fuisset otiosam et quietam aetatem sine ullo labore et contentione
traducere? Sed nescio quo modo animus erigens se posteritatem ita semper
prospiciebat, quasi, cum excessisset e vita, tum denique victurus esset.
Quod quidem ni ita se haberet ut animi immortales essent, haud optimi
cuiusque animus maxime ad immortalitatis gloriam niteretur. 83 Quid quod
sapientissimus quisque aequissimo animo moritur, stultissimus iniquissimo,
nonne vobis videtur is animus, qui plus cernat et longius, videre se ad
meliora proficisci, ille autem, cuius obtusior sit acies, non videre?
Equidem efferor studio patres vestros quos colui et dilexi videndi, neque
vero eos solum convenire aveo, quos ipse cognovi, sed illos etiam, de
quibus audivi et legi et ipse conscripsi; quo quidem me proficiscentem haud
sane quid facile retraxerit, nec tamquam Pelian recoxerit. Et si quis deus
mihi largiatur ut ex hac aetate repuerascam et in cunis vagiam, valde
recusem, nec vero velim quasi decurso spatio ad carceres a calce revocari.
84 Quid habet enim vita commodi? Quid non potius laboris? Sed habeat sane;
habet certe tamen aut satietatem aut modum. Non libet enim mihi deplorare
vitam, quod multi et ei docti saepe fecerunt, neque me vixisse paenitet,
quoniam ita vixi, ut non frustra me natum existimem, et ex vita ita discedo
tamquam ex hospitio, non tamquam e domo; commorandi enim natura divorsorium
nobis, non habitandi dedit. O praeclarum diem cum in illud divinum