nihil autem est molestum quod
non desideres. Bene Sophocles, cum ex eo quidam iam affecto aetate
quaereret, utereturne rebus veneriis, 'di meliora!' inquit; 'ego vero
istinc sicut a domino agresti ac furioso profugi.' Cupidis enim rerum
talium odiosum fortasse et molestum est carere, satiatis vero et expletis
iucundius est carere quam frui; quamquam non caret is, qui non desiderat;
ergo hoc non desiderare dico esse iucundius. 48 Quod si istis ipsis
voluptatibus bona aetas fruitur libentius, primum parvulis fruitur rebus,
ut diximus, deinde eis, quibus senectus, etiam si non abunde potitur, non
omnino caret. Ut Turpione Ambivio magis delectatur qui in prima cavea
spectat, delectatur tamen etiam qui in ultima, sic adulescentia voluptates
propter intuens magis fortasse laetatur, sed delectatur etiam senectus,
procul eas spectans, tantum quantum sat est. 49 At illa quanti sunt, animum
tamquam emeritis stipendiis libidinis ambitionis, contentionum
inimicitiarum, cupiditatum omnium secum esse secumque, ut dicitur, vivere!
Si vero habet aliquod tamquam pabulum studi atque doctrinae, nihil est
otiosa senectute iucundius. Videbamus in studio dimetiendi paene caeli
atque terrae Gallum familiarem patris tui, Scipio. Quotiens ilium lux noctu
aliquid describere ingressum, quotiens nox oppressit cum mane coepisset!
Quam delectabat eum defectiones solis et lunae multo ante nobis praedicere!
50 Quid in levioribus studiis, sed tamen acutis? Quam gaudebat Bello suo
Punico Naevius, quam Truculento Plautus, quam Pseudolo! Vidi etiam senem
Livium, qui, cum sex annis ante quam ego natus sum fabulam docuisset
Centone Tuditanoque consulibus, usque ad adulescentiam meam processit
aetate. Quid de P. Licini Crassi et pontifici et civilis iuris studio
loquar aut de huius P. Scipionis, qui his paucis diebus pontifex maximus
factus est? Atque eos omnis, quos commemoravi, his studiis flagrantis senes
vidimus. M. vero Cethegum, quem recte suadae medullam dixit Ennius, quanto
studio exerceri in dicendo videbamus etiam senem! Quae sunt igitur epularum
aut ludorum aut scortorum voluptates cum his voluptatibus comparandae?
Atque haec quidem studia doctrinae, quae quidem prudentibus et bene
institutis pariter cum aetate crescunt, ut honestum illud Solonis sit, quod
ait versiculo quodam, ut ante dixi, senescere se multa in dies addiscentem,
qua voluptate animi nulla certe potest esse maior.

XV. 51 Venio nunc ad voluptates agricolarum, quibus ego incredibili