ensura temporis in quo.]

18. Et tamen dicimus longum tempus, et breve tempus; neque hoc nisi de
praeterito aut futuro dicimus. Praeteritum tempus longum, verbi gratia,
vocamus ante centum annos; futurum itidem longum, post centum annos. Breve
autem praeteritum, sicut puta, dicimus ante decem dies; et breve futurum,
post decem dies. Sed quo pacto longum est aut breve, quod non est?
Praeteritum enim jam non est, et futurum nondum est. Non itaque dicamus,
"Longum est;" sed dicamus de praeterito, "Longum fuit," et de futuro,"
Longum erit." Domine meus, lux mea, nonne et hic veritas tua deridebit
hominem? Quod enim longum fuit praeteritum tempus, cum jam esset
praeteritum longum fuit, an cum adhuc praesens esset? Tunc enim poterat
esse longum, quando erat quod esset longum: praeteritum vero jam non erat;
unde nec longum esse poterat, quod omnino non erat. Non ergo dicamus,
"Longum fuit praeteritum tempus;" neque enim inveniemus quid fuerit longum,
quando ex quo praeteritum est, non est: sed dicamus, "Longum fuit illud
praesens tempus;" quia cum praesens esset, longum erat. Nondum enim
praeterierat ut non esset, et ideo erat quod longum esse posset. Postea
vero quam praeteriit, simul et longum esse destitit, quod esse destitit.

19. Videamus ergo, o anima humana, utrum praesens tempus possit esse
longum; datum enim tibi est sentire moras atque metiri. Quid respondebis
mihi? An centum anni praesentes longum tempus est? Vide prius utrum possint
praesentes esse centum anni. Si enim primus eorum annus agitur, ipse
praesens est; nonaginta vero et novem futuri sunt, et ideo nondum sunt: si
autem secundus annus agitur; jam unus est {215} praeteritus, alter
praesens, caeteri futuri. Atque ita* mediorum quemlibet centenarii hujus
numeri annum praesentem posuerimus; ante illum praeteriti erunt, post illum
futuri: quocirca centum anni praesentes esse non poterunt*. Vide saltem
utrum qui agitur unus, ipse sit praesens. Et ejus enim si primus agitur
mensis, futuri sunt caeteri; si secundus, jam et primus praeteriit, et
reliqui nondum sunt. Ergo nec annus qui agitur, totus est praesens; et si
non totus est praesens, non est annus praesens. Duodecim enim menses annus
est, quorum quilibet unus mensis qui agitur, ipse praesens est; caeteri
autem, praeteriti aut futuri. Quanquam neque mensis qui agitur, praesens
est, sed unus dies: si primus, futuris caeteris; si novissimus, praeteritis
caeteris; si mediorum quilibet, inter praeteritos et futu