n dat het plan niet doorging; het zou meer eer zijn
geweest dan ons volk toekwam.
Eind 1969 werd het resultaat van mijn onderzoek gepubliceerd: The Grey Book.[0.2]
Het is niet meer verkrijgbaar, (zie Gutenberg eText nr 14764) maar een artikel van
mijn hand over hetzelfde onderwerp is opgenomen in de Encyclopaedia Judaica. [0.3]
Die is te vinden in bijna iedere grotere bibliotheek.

Nu, bijna twintig jaar later, ben ik ertoe gekomen om speciaal de houding van
de Nederlandse Kerken nader te onderzoeken. Ook de Rooms-Katholieke Kerk is
in dit onderzoek betrokken; toch ligt er een extra accent op de Gereformeerde
Kerken in Nederland. Ten eerste omdat ik van die kerken lid ben en hun houding
dus van binnenuit kan beoordelen; ten tweede omdat men zich dient te beperken.
Zo heb ik bijvoorbeeld de besluitvorming zoals die in de Gereformeerde Kerken
plaatsvond, nauwkeuriger nagegaan dan bij de Hervormde en de Rooms-Katholieke
Kerk. En dan zijn de kleinere kerken nog niet eens genoemd. Er blijft nog heel
wat te onderzoeken.
De naam Seyss-Inquart - in de ondertitel - staat voor alles wat er van Duitse
kant aan geweld en onderdrukking is bedreven tijdens de tweede wereldoorlog,
met name jegens de Joden.

<12>

Terecht hebben de kerken, toen Seyss-Inquart de verantwoordelijkheid op een
ondergeschikte wilde afschuiven, verklaard dat zij "Uwe Excellentie beschouwen
als de verantwoordelijke voor alles wat in ons land gedurende de bezettingsjaren
geschied is en nog geschiedt".

Het eerste gedeelte bevat de protesten, en de inhoud van herderlijke brieven,
die betrekking hadden op de Jodenvervolging. Alleen en passant is genoemd het
(blijven) toelaten van Joodse kinderen op christelijke scholen: soms ging het
verzet tegen de Duitse maatregelen hier direct van kerken uit, soms liep het
via de schoolbesturen.
De hoofdstukken 2 tot en met 9 geven allereerst een beschrijving van de situatie
in de periode die aan de orde is. Drie aspecten worden weergegeven.
Allereerst het verloop van oorlog en bezetting. Voor of na de Duitse nederlaag
bij Stalingrad, dat betekende nogal wat!
Daarop volgt een aantal fragmenten uit een dagboek - van mijn zuster, Maria
Snoek -, die bedoelen een indruk te geven van het dagelijks leven in die tijd.
Er waren immers zoveel andere dingen die een mens in beslag namen. Deze
fragmenten zijn steeds in inspringende, cursieve tekst weergegeven.
Ten derde wordt, uiterst summier, een overzicht van de anti-Joodse maatregel