er
opgemerkt - dit Deputaatschap had tot nu toe weinig betekend; zo mocht men slechts
antwoord geven, "als de overheid naar de mening van de kerk vroeg in een bepaalde
zaak, indien de synode zich althans over die zaak had uitgesproken." Maar die
zomer vergaderde de synode en verleende aan prof. Kuyper een meer uitgebreid,
aan de veranderde tijdsomstandigheden aangepast mandaat: "Eindelijk wordt het
moderamen (bestuur van de synode) gemachtigd om met de deputaten voor de
correspondentie met de Hoge Overheid beslissingen te nemen, wanneer er geen
synode kan samenkomen." [2.3]

<37>

In het begin besprak men in het Convent onderwerpen als: vergoeding van oorlogsschade
aan de kerken, zondagsarbeid, avondmaalsbrood (in verband met de distributie-
moeilijkheden), enz. Maar de notulen van 30 juli vermelden: In de volgende
vergadering zal over het karakter van het Convent nader gesproken worden. Verzocht
wordt, dan tevens de vraag aan de orde te stellen, of er voor de Kerken aanleiding
en zelfs plicht kan zijn, zich thans omtrent het antisemitisme uit te spreken." [2.4]
In augustus is er geen vergadering geweest en in september is men niet aan het
onderwerp antisemitisme toegekomen. De notulen zijn uiterst summier en het is
niet duidelijk of men er echt niet aan toe kwam, dan wel als een poes om de hete
brei heendraaide. Ds. J.J. Buskes, die de vergaderingen bijwoonde als afgevaardigde
van de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband, zou later schrijven: "het heeft
heel wat strijd en moeite gekost, om ten opzichte van de Jodenkwestie ten slotte
een waarlijk principieel geluid te laten horen." [2.5] Abel Herzberg merkte op:
"Ook de protestantse kerk ving aan zich te roeren. Dit laatste is niet ineens
gegaan, niet overal van ganser harte, maar veelal schoorvoetend en, naar
Nederlandse trant, bedachtzaam." [2.6]

c. De Lunterse Ring

Toch waren de zomermaanden geen verloren tijd. Eind augustus werd te Lunteren
een driedaagse "clandestiene" vergadering gehouden van een dertigtal predikanten
en gemeenteleden, voornamelijk uit de Hervormde Kerk en het al eerder genoemde
"Hersteld Verband" (een afsplitsing, sinds 1926, van de Gereformeerde Kerken
in Nederland). De deelnemers hadden, vooral door het volgen van de strijd van
de "belijdende Kerk" in Duitsland, al voor mei 1940 de gevaren van het nationaal-
socialisme beseft. J.J. Buskes was in Lunteren aanwezig, evenals J. Eykman,
J. Koopmans, K.H. Kroon, K.H. Miskotte en G. Oorthuys. Z