y Beirdd. Ac e wyddai'r
_Saeson_ hynny yn dda ddigon; canys ar ol darostwng _Cymru_ tan eu
llywodraeth, e ddarfu iddynt ddihenyddu'r Beirdd trwy'r holl wlad. I mae
llyfrau ystatud Lloegr, yn llawn o gyfreithiau creulon i'w herbyn, ac yn
gwarafun yn gaeth iddynt ymarfer o'u hen ddefodau, o glera a chymhortha.
Yn amser _Owain Glyndwr_, i cawsant ychydig seibiant a chynhwysiad i
ganu; ond gwedi hynny, hyd ddyfodiad _Harri'r Seithfed_, ir oeddynt tan
gwmmwl. Gwedi iddo ef ddyfod i lywodraethu, ac yn amser ei fab, _Harri'r
Wythfed_, a'r frenhines _Elisabeth_, y rhai a hanoeddynt o waed Cymreig,
i cawsant gynhwysiadau i gynnal Eisteddfodau: ond ni pharhaodd hynny ond
ennyd fechan, o herwydd bonedd Cymru a ymroisant i fod yn Saeson, fel i
maent yn parhau gan mwyaf hyd y dydd heddyw.

Ond i mae rhai yn yr oes yma yn chwenychu eu cadw a'u coledd, er mwyn eu
hiaith ddigymmysg, ac er mwyn gwell gwybodaeth o foesau ac ansawdd ein
hynafiaid; ac er mwyn eu teilyngdod eu hunain; o herwydd i mae yn rhai
o'u Hawdlau a'u Cywyddau, ymadroddion mor gywraint a naturiol ag sydd ym
Mhrydyddion Groeg a Rhufain; mal i gwyr y sawl a'u deallant yn
dda.--Ymysg eraill i mae Cymdeithas y Cymmrodorion, yn Llundain, yn
rhoddi mawrbarch iddynt; ac yn chwenychu cadw cynnifer o'n hen
ysgrifenadau ag sydd heb fyned ar goll. A da i gwneynt foneddigion
Cymru, ped ymoralwent am argraffu y pethau mwyaf hynod a gwiwgof mewn
prydyddiaeth, hanesion, ac eraill hen goffadwriaethau; o herwydd i maent
beunydd yn cael eu difrodi, gan y sawl ni wyddant ddim gwell. Hyn, er
lles ein gwlad a'n iaith, yw gwir a diffuant ddamuniad

Eich gostyngedig wasanaethwr, a'ch ewyllysiwr da,

EVAN EVANS.

I. HIRLAS OWAIN.

_Owain Cyfeiliog e hun ai cant_.

Gwawr pan ddwyre gawr a ddoded,
Galon yn anfon anfudd dynged,
Geleurudd ein gwyr gwedi lludded trwm,
Tremit gofwy mur _Maelawr Drefred_.

Deon a yrrais dygyhyssed,
Diarswyd a'r frwydr arfau goched,
A rygoddwy glew gogeled rhagddaw,
Gnawd yw oi ddygnaw ddefnydd codded!

Dywallaw di fenestr gan foddhaed,
Y corn yn llaw _Rhys_ yn llys llyw ced,
Llys _Owain_ ar braidd yt ryborthed erioed,
Porth mil a glywi pyrth egored.

Menestr am gorthaw, nam adawed
Estyn y corn er cyd yfed,
Hiraethlawn am llyw lliw ton nawfed,
Hirlas i arwydd aur i dudded:

A dyddwg o fragawd wirawd orgred,
Ar llaw Wgan