on_ yn ei pherchi yn fawr
iawn. A chan ei fod ef yn wr llys, ac yn byw yn yr oes anwybodus honno,
ir oedd yr hyn a ddywedai yn cael ei dderbyn a'i roesawu gan y gwerinos,
megis ped fuasai wir broffwyd. A hynny a ellir ei ddywedyd hefyd am
Ferddin Emrys, a'i broffwydoliaeth. Mor anhawdd yw tynnu ofergoelion eu
hynafiaid, oddiwrth un wlad neu genedl!

E ddichon rhai o honoch ysgatfydd ofyn, Paham na buaswn yn cyfieithu rhai
o'r Beirdd godidog diweddar, a ysgrifenasant wedi diwygio yr hen
gynghanedd? I'r rhain ir wyf yn ateb, fod y Beirdd yn amser y tywysogion
yn fwy ardderchog a mawryddig yn eu gwaith; ac ir oeddynt eu hunain, rai
o naddunt, yn dywysogion, ac yn wyr dyledogion; yn enwedig, _Owain
Cyfeiliog_, tywysog _Powys_; a _Hywel ap Owain Gwynedd_, Bardd a rhyfelwr
godidog: ac felly ir oeddynt yn fwy penigamp na'r Beirdd diweddar, o ran
eu testunau. Canys ir oedd y Beirdd diweddar, fel i mae _Sion Dafydd
Rhys_ yn achwyn arnynt, yn gwenieithio i'r gwyr mawr, ac yn dywedyd
celwydd ar eu can; ac yn haeru iddynt dorri cestyll, lladd a llosgi, pryd
ir oeddynt, eb ef, yn cysgu yn eu gwelyau, heb ddim mo'r fath feddwl nac
amcan ganddynt. Eithr yn amser y tywysogion, o'r gwrthwyneb, ir oedd y
Beirdd yn dystion o ddewredd a mawrfrydigrwydd eu tywysogion; ac ir
oeddynt eu hunain yn filwyr glewion. Ir oedd _Meilir Brydydd_ yn gennad
dros _Ruffydd ap Cynan_ at frenin _Lloegr_; ac ir oedd _Gwalchmai_, ei
fab, yn flaenor cad ynghyffinydd _Lloegr_ a _Chymru_; fel i maent ill dau
yn tystiolaethu yn eu cerddi. Heblaw hyn, ir oedd y tywysogion yma yn
fuddugawl yn eu rhyfeloedd a'r _Saeson_, ac ir oedd hynny yn peri i'r
Beirdd ymorchestu, i dragywyddoli eu gweithredoedd ardderchog; ac i foli
eu gwroldeb mewn achos mor glodfawr ag amddiffyn eu gwlad a'u rhyddid, yn
erbyn estron genedl, a'u difuddiasei o dreftadaeth eu hynafiaid. Ir oedd
y rhain yn ddiau yn destunau gwiw i Feirdd ganu arnynt, ac yn fodd
cymmwys i beri i'w deiliaid eu perchi a'u hanrhydeddu; canys ir oedd y
cerddi godidog yma yn cael eu datgan gyda'r delyn, mewn cyweiriau
cyfaddas, mewn gwleddau yn llys y tywysog, ac yn neuaddau y pendefigion
a'r uchelwyr. I mae _Giraldus_ yn dywedyd, fod y _Cymry_ mor ddrud a
milwraidd yn ei amser ef, ag na rusynt ymladd yn noeth ac yn ddiarfog,
a'r rhai arfog, llurugog; a'r pedydd yn erbyn y marchogion. Yn ddiau nid
oedd un modd a ellid ei ddychymmygu well, i gynnal yr yspryd dihafarch
yma yn ein hynafiaid, na chael eu moli gan