aleiddio yr Iwerddon drwy y
blynyddoedd, nes ydynt o'r diwedd wedi torri eu tenantiaid, ac wedi torri
eu hunain hefyd, ac wedi achosi tlodi mawr drwy rannau helaeth o'r wlad
werdd honno. Y mae rhai parthau o Gymru wedi cael eu gwasgu i gyflwr
lled Iwerddonaidd. Y mae y ffyrdd a'r adeiladau yn warth i'r oes. Y mae
yn drwm iawn fod arglwyddi tiroedd mor ddiwladgarwch, mor ddiddyniolaeth,
ac mor gibddall i'w lles eu hunain. Yn lle ymhyfrydu yn ffyniant ac yn
nedwyddwch eu tenantiaid, y maent yn llawenychu yn ysbryd ac yn moesau
gwasaidd eu caethiwed a'u tlodi. Gwyddoch yn eithaf da ein bod ni bob
amser wedi byw mor gynnil ag oedd bosibl i ni. Gwnaeth hen gyfrwy fy
nhad cu y tro i ni rhyngom oll tan y Gwanwyn diweddaf, pan y cawsom
gyfrwy newydd cryf a rhadlawn; ac yr ydych yn cofio yn burion ddanodion y
man-squires spardynawg, meibion y steward, pan yr aeth fy mrawd ieuangaf
i ffair Galanmai ar gefn y cyfrwy newydd am y tro cyntaf. Rhaid i bob
cyfrwy gael ei daith gyntaf rywbryd. Yr oedd fy mrawd, ar ebol du a'r
cyfrwy newydd, yn edrych yn bur dda y bore hwnnw. Gwn nad anghofiwch
byth mo edrychiad na geiriati ladies ieuainc drawing-room y steward pan
yr aeth fy chwaer dal wridog Betsy, dair blynedd yn ol, heibio i'w
ffenestr fawr yn ei shawl wlanen newydd i edrych am ei chyfnitheroedd o'r
Dyffryn: ac yr ydys yn dweyd fod yr hen ffarmwr cloff diwyd Edward
Sparing i lawr yn llyfr private y steward am ei fod wedi prynnu dog-cart
gref dda gan ei gymydog cywrain Wheelwright Davies i'w gario ef a'i ferch
wylaidd lan lanwaith Elen i farchnad yr yd a'r ymenyn. Cewch chwi weled
na bydd neb yn fuan i drin y tir yn yr hen wlad lethedig yma ond
personiaid a beggeriaid, a man-squires a demireps, ac uwch-stewardiaid ac
is-stewardiaid, a chlepgwn a thurncoats, a gamekeepers a bailiaid; a
ffarmio ardderchog arswydus fydd yn bod yma y pryd hynny. Caiff
arglwyddi tiroedd weled eu camgymeriad, a theimlo eu colled y pryd hynny,
ond bydd yn rhy ddiweddar iddynt edifarhau. Ni bydd dim gobaith iddynt
hwy weled diwygiad cyn eu marw. Dichon y caiff y to ar ol y nesaf weled
dyddiau gwell yn hen wlad wyllt Gwalia."

"Ond," ebe'r tad, "a fyddai ddim yn well i ni ymfudo i ryw dalaeth
Brydeinisg? Dywedir fod yn awyr iachus deheubarth Affrica filiynau ar
filiynau o gyfeiriau o wastad-dir bras ffrwythlawn heb neb i'w trin. A
fyddai ddim yn well i ni geisio prynnu ffarm fawr dda mewn lle felly?"

"Yr wyf yn meddwl, fy nhad, na byddai. Yr w