li verkis jam antaux la Bulonja
kongreso. Same _Al la Fratoj_ ecx pli frue. Melankolie sonas
ankoraux multaj versoj, sed kiel en Sxopena marsxo, post malgxoja
malrapido, jen subite blovas vigla muzikajxo kuragxe antauxen:

Ne mortos jam nia bravega anaro,
Gxin jam ne timigas la vento, nek staro.
Obstine gxi pasxas, provita, hardita,
Al cel' unu fojon signita. [6]

Cxe Zamenhof, en tiu korpo malforta de malalta viro, sxvelis koro
sentima kaj volo potenca. Vidu, kiel en cxiu verkajxo revenas la
vortoj "celo" kaj "obstino". Laux arta vidpunkto pli sxatinda
estas miaguste la _Pregxo sub la verda standardo_, [7] kaj ecx
multe pli la prozajxoj mem legitaj en Bulonjo kaj Londono. Al
ekstera leganto, iu ajn el tiu poemaro sxajnas kredeble tro
simpla, ecx naiva. Same ankaux aperas cxiuj restajxoj el komenca
literaturo en komuna lingvo de nacio naskigxanta. Sed kiu
komprenas la fortan senton de la homoj, kiuj amis kaj rekantis
ilin, al tiu jam aperas ili sub interna lumo kiel tre valora
trezorajxo. Centjarojn poste, dikaj libroj publikigxas por ilin
lauxdi. Naiveco farigxis cxarmo, simpleco, arto la plej granda.

Tiel estos eble pri versajxoj Zamenhofaj, cxar ili esprimis
unuafoje, ne nur la fervoron de l' Esperantistoj, sed la senton
de l' homaro vekigxanta al konscio. Plenaj artistoj venos pli
malfrue; sed benita jam estu tiu popola bardo, kiu, la unua, per
orelo de genio, auxdis en profunda koro de l' homaro la sopiron
al hela lumo de frateco!

[1] _Esenco kaj estonteco de l' ideo de lingvo internacia_, 1899.

[2] El _La Predikanto_, cxapitroj 1-2. Granda parto de tiuj
tradukoj aperis en _La Revuo_ (eldonita de Hachette en Parizo) al
kiu Zamenhof kunlaboris tiel.

[3] _Esenco kaj estonteco_, 1899 (Fundamenta Krestomatio).

[4] Parolado en Londona Guildhall, 1907.

[5] El _La Vojo_.

[6] _La Vojo_. Fundamenta Krestomatio, 1903.

[7] Citita en cxapitro VI.

CXAPITRO XI.

Etika Pensulo.

En Barcelono 1909. -- Pri U.E.A. -- Al Kongreso de Rasoj 1911.
-- Ondo sxovinista. -- Eksigxo Krakova 1912. -- Pri
Homaranismo. -- Religio kaj Etiko. -- Liberkredanoj. --
Neuxtrale-homa religio. -- El nepresita manuskripto. -- Eduko
al infanoj. -- Bezono je kadro. -- Al Kongreso Pariza. --
Ekmilito.

Prave oni povus diri, ke Zamenhof eldonis cxiujare novan verkon
sub la formo de kongresa parolado. Efektive, li preparis gxin
kun zorgo, kaj pripensis dum la vintro, kia estos gxia temo.