ris. Sed eterne vivos kaj diskreskos cxie lia semo pensa.
Jam dekmiloj da homoj sanktigis lian nomon. Iam tuta homaro
rekonos lin gvidanto al frata repacigxo.

Sur lia skribotablo kusxis lasta manskribajxo krajona, nefinita.
Gxi estis plano de artikolo pri senmorteco de l' animo. Kion
kredis mem tiu granda amiko de l' homaro, kiu donis tutan vivon
al pensoj unuigaj? Kia do estis la fundo de lia kredo? Kiel li
supozis pri aferoj transmortaj kaj nekontroleblaj? Pri sia
persono li estis cxiam silentema. Liaj proksimuloj ecx ne povus
respondi. Ili vidis nur kiamaniere li vivis: bonkore, pure,
modeste, helpeme, ofere, mirinde pacience kun cxiuj, neniam
ofende per ago aux parolo kontraux iu ajn, cxiam simpatie
auxskulteme al ceteraj homoj, ecx al tedaj. Al cxiuj, edzino,
fratoj, gefiloj, nevinoj, amikoj, klientoj, li aperis kiel homo
sankta. En turmentaj horoj cxiu venis al li por konsilo. "Li
neniam pekis", diris malnova servantino pola, montrante lian
portreton sub sxia krucifikso. Kiom da famuloj restis grandaj en
okuloj de l' servantoj?

Sur papero kvarpagxa li ekskribis la intiman konfeson. Morto lin
interrompis. Sur tri pagxoj kusxas antauxklarigo. Li petis
senkulpigon, ke li verkas pri tiu temo, estante ne specialisto.
Eble oni diros, kiel pri ceteraj, ke nur maljune li ekpensis pri
ekkredo. Antauxproteste li notis:

"Cxio, kion mi nun skribas, naskigxis en mia kapo ne nun, sed
antaux kvardek jaroj, kiam mi havis la agxon de 16-18 jaroj;
malgraux ke mi de tiu tempo multe meditis kaj legis diversajn
sciencajn kaj filozofiajn verkojn, miaj tiamaj pensoj pri Dio
kaj pri senmorteco preskaux tute ne sxangxigxis."

Tamen li antauxvidis, ke tiu cxi artikolo al multaj tre
malplacxos:

"Dum en la mondo scienca mi perdos cxian estimon, mi samtempe
en la mondo de kredantoj trovos nenian kompensan simpation,
versxajne nur atakon, cxar _mia_ kredo estas tute alispeca ol
_ilia_ kredo. . . . Estos pli prudente se mi silentus, sed mi
ne povas."

La kvara pagxo nur estis komencita. La skribado estas preskaux
nelegebla:

"Mia patrino estis religia kredantino, mia patro ateisto. En
mia infaneco mi kredis je Dio, kaj je senmorteco de l' animo,
en tiu formo, en kiu instruas mia denaskigxa religio. Mi ne
memoras tute precize, en kiu jaro de mia vivo mi perdis la
religian kredon; sed mi memoras, ke la plej altan gradon de mia
nekredado mi atingis cxirkaux la agxo de 15-16 jaroj. Tio estis
ankaux