woners hebben alles medegenomen, levensmiddelen en
gereedschappen. Te San-Luis verneem ik, tot mijne verbazing, dat ik
zelf de oorzaak ben van deze vlucht der inlanders. Toen ik op mijne
heenreis de Agusan afzakte, heb ik eenige Manobos, van wie men mij
verzekerde dat zij van het zuiverste bloed waren, gemeten. Deze
operatie, waarvan zij niets begrepen, kwam hun in de hoogste
mate verdacht voor; en hun voormalige dato, die het verlies zijner
vroegere onafhankelijkheid slecht kon verkroppen, heeft hen zonder
moeite overgehaald, met hem naar de bosschen te vluchten. Ook mijne
astronomische waarnemingen hebben het wantrouwen der oeverbewoners
opgewekt, en de Manobos van San-Luis deelen mij openhartig de
reden daarvan mede. "Ziet ge, zeiden zij, dat gaat niet natuurlijk
toe; alleen een toovenaar kan met zulk een wonderlijk instrument
(zij bedoelen mijn sextant) naar de zon kijken. Dit instrument is
betooverd; daardoor ontdekt gij de ligging der hutten, midden in
de dichtste wouden, achter de bergen verborgen; gij teekent die op,
en zult dan met de Castilas terug komen om al de Infieles in hunne
handen over te leveren".

Het doet mij innig leed, aldus zonder mijn weten den arbeid te hebben
verstoord van de missionarissen, die mij met zooveel hartelijkheid
hebben ontvangen. Toch is het te verwonderen, dat dergelijke desertien
niet meer voorkomen. De _reduccion_ vernietigt de macht van den dato en
laat hem slechts eene enkele vrouw; zijn gezag als capitan of teniente
is uit den aard der zaak onzeker; de _sacopes_ en de slaven kunnen
eerst na verloop van tijd de voordeelen en weldaden van het nieuwe
regeeringsstelsel leeren waardeeren; hunne aangeboren zorgeloosheid
bekommert zich niet om de onzekerheden en wisselvalligheden aan
het wilde leven in de bosschen verbonden; daarentegen kunnen zij
in geenen deele de noodzakelijkheid inzien, om, in strijd met hunne
aloude gewoonte, voor ieder gezin eene afzonderlijke hut te bouwen,
benevens eene kapel, een tribunaal en dergelijke inrichtingen; de
dato eischte wel van hen, dat zij hem in den oorlog zouden volgen,
maar dat viel geheel in hun smaak, want daarbij was in den regel
eenige buit te behalen.

Toch zijn de desertien doorgaans het gevolg van de knevelarijen
der inlandsche inspecteurs of tolken, die in de dorpen der _nuevos
conquistados_ worden aangesteld, om toezicht te houden en hen bekend
te maken met de eerste beginselen der beschaving. De Bisayas nemen die
betrekkingen