s expulit ex urbe collegam; omnis hic locus
acervis corporum et civium sanguine redundavit. Superavit postea Cinna
cum Mario; tum vero clarissimis viris interfectis lumina civitatis
extincta sunt. Ultus est huius victoriae crudelitatem postea Sulla; ne
dici quidem opus est, quanta deminutione civium et quanta calamitate rei
publicae. Dissensit M. Lepidus a clarissimo et fortissimo viro,
Q. Catulo; attulit non tam ipsius interitus rei publicae luctum quam
ceterorum. Atque illae tamen omnes dissensiones erant eius modi
[Quirites], quae non ad delendam, sed ad commutandam rem publicam
pertinerent. Non illi nullam esse rem publicam, sed in ea, quae esset, se
esse principes, neque hanc urbem conflagrare, sed se in hac urbe florere
voluerunt. Atque illae tamen omnes dissensiones, quarum nulla exitium rei
publicae quaesivit, eius modi fuerunt, ut non reconciliatione concordiae,
sed internecione civium diiudicatae sint. In hoc autem uno post hominum
memoriam maximo crudelissimoque bello, quale bellum nulla umquam barbaria
cum sua gente gessit, quo in bello lex haec fuit a Lentulo, Catilina,
Cethego, Cassio constituta, ut omnes, qui salva urbe salvi esse possent,
in hostium numero ducerentur, ita me gessi, Quirites, ut salvi omnes
conservaremini, et, cuun hostes vestri tantum civium superfuturum
putassent, quantum infinitae caedi restitisset, tantum autem urbis,
quantum flamma obire non potuisset, et urbem et civis integros
incolumesque servavi.

Quibus pro tantis rebus, Quirites, nullum ego a vobis praemium
virtutis, nullum insigne honoris, nullum monumentum laudis postulo
praeterquam huius diei memoriam sempiternam. In animis ego vestris omnes
triumphos meos, omnia ornamenta honoris, monumenta gloriae, laudis
insignia condi et collocari volo. Nihil me mutum potest delectare, nihil
tacitum, nihil denique eius modi, quod etiam minus digni ad sequi possint.
Memoria vestra, Quirites, nostrae res alentur, sermonibus crescent,
litterarum monumentis inveterascent et corroborabuntur; eandemque diem
intellego, quam spero aeternam fore, propagatam esse et ad salutem urbis
et ad memoriam consulatus mei, unoque tempore in hac re publica duos civis
extitisse quorum alter finis vestri imperii non terrae, sed caeli
regionibus terminaret, alter eiusdem imperii domicilium sedesque servaret.
Sed quoniam earum rerum, quas ego gessi, non eadem est fortuna atque
condicio quae illorum, qui externa bella gesserunt, quod mihi cum iis
viven