wien door booze
menschen leed wordt aangedaan. Maar hij nam hen niet volledig in beslag.
Wat hen verrukte was de mannen en vrouwen te schilderen, die zij
bewonderden, en de liefelijkheid dezer liefelijke aarde aan den dag te
heffen. Zij schilderden vele religieuze onderwerpen, eigenlijk veel te
veel, en de eentonigheid der typen en motieven is vermoeiend, en schaadde
de kunst. Het was het gevolg van het gezag van het algemeen op
kunstgebied, en is zeker te betreuren. Maar hun ziel was niet in het
onderwerp. Rafael was een groot kunstenaar toen hij het portret van den
Paus schilderde. Wanneer hij zijn Madonna's en Christuskinderen schildert,
is hij verre van een groot kunstenaar. Christus' boodschap was niet voor
de Renaissance, welke bewonderenswaardig was omdat zij een ideaal bracht
verschillend van het zijne, en om den werkelijken Christus voorgesteld te
vinden moeten wij tot de middeleeuwsche kunst gaan. Daar is hij een die
gekneusd is en geschonden, een die niet lieflijk is om aan te zien, omdat
schoonheid een vreugde is, een die niet gaat in heerlijke kleedij, omdat
ook dat een vreugde wezen kan--hij is een bedelaar met een
wonderbaarlijke ziel, een melaatsche wiens innerlijk wezen goddelijk is,
eigendom en gezondheid zijn dingen die hij niet behoeft, hij is een God
die zijn vervolmaking verwezenlijkt door lijden.

De evolutie der menschen gaat langzaam; de ongerechtigheid der menschen
is groot. Het was noodwendig dat leed op den voorgrond werd gesteld als
een wijze van zelfverwezenlijking. Zelfs nu nog is in sommige streken der
wereld Christus' boodschap onmisbaar. Niemand die in het huidige Rusland
zou leven, kan bij mogelijkheid zijn vervolmaking tot stand brengen dan
door leed. Enkele Russische kunstenaars hebben zichzelf in de kunst
verwezenlijkt, in een verbeeldingskunst die middeleeuwsch van karakter is,
omdat de hoofdtoon de verwezenlijking der menschen is door lijden. Maar
voor wie geen kunstenaars zijn en voor wie dus geen levensvorm bestaat
buiten het leven van den dag, is leed de eenige deur ter vervolmaking.
Een Rus die gelukkig zou leven onder het huidige regeeringsstelsel in
Rusland, moet of niet gelooven in het bestaan eener menschelijke ziel, of
als hij dat wel doet, overtuigd zijn dat zij niet waard is ontwikkeld te
worden. Een nihilist die alle gezag verwerpt, omdat hij weet dat gezag
slecht is, en alle leed welkom heet, omdat hij daardoor zijn
persoonlijkheid verwezenlijkt, is een waarachtig Chr