een benauwelijk gejoel als
door doolhoven. Dan vernam ik duidelijk het gedreun van
honderden en honderden paardenhoeven. Het werd een
duivelachtig leven. De nacht rondom mij werd als een hel waardoor
heel de ruiterij van den afgrond aan kwam draven.

Eindelijk trokken aan mij voorbij de eerste donkere ruiters en het
bleef een stoet zonder einde die de stad introk. Ik kwam terug op
mijne stappen en bleef loopen naast het dreunend getrappel van de
paarden. Het was de aftocht van ons leger. Het hoofd van den stoet
moest reeds diep in het hart der stad toegekomen zijn, en nog altijd
joeg aan mij voorbij het gedraaf van nieuw-aanrukkende, bijna
onkennelelijke ruiters, die nu met rammelende kanonnen en
caissons door de dreunende straten reden.

Ik volgde den sleep tot aan de Schelde. In den zwakken schijn van
een halve maan, die zilverig gloorde in den breeden zwarten
stroom, zag ik de donkere, nare vlucht, kleintjes voortschuiven naar
den Vlaamschen oever, over de lange houten brug waarvan de
balken schokten.

Toen ik weer t' huis was en te slapen poogde, rommelde het nog
heel den nacht door van rollende kanonnen.

XXI-De Aankondiging Van Het Bombardement

In den morgen van woensdag 7 october, stond er te lezen in de
bladen dat het bombardement der stad aanstaande was en de
burgers konden vluchten langs de eenig overgebleven vrije wegen
van het Noorden en het Noord-Westen.

Ik was reeds vroeg de straat op. Overal stonden de menschen aan
hunne deuren, in groepjes, de noodlottige aankondiging te
bespreken. Het was te zien dat het nieuws algemeene ontzetting
verwekte in de stad. Bij de meeste luidjes gingen immers nu eerst
de oogen met verbazing open. Zonder eenigen overgang werden zij
plotseling gesteld voor het allerschrikkelijkste: het bombardement
hunner huizen, den val hunner stad. Wat wisten zy anders van den
oorlog dan hetgeen zij stil op hunne kamers in hun antwerpsch
krantje hadden gelezen en dat vertelde hun gisteren nog dat de
zaken goed stonden, dat er geen de minste reden was tot
verontrusting, het nachtelijk kanon-gebulder zelfs mocht niemand
beangstigen: het waren proefscheuten met de zware engelsche
marine-stukken.

Toch ontstond er geen paniek. De burgers beoordeelden kalm wat
hen te doen stond. Tot vluchten werd vrij algemeen besloten, maar
de middelen om die vlucht te verwezenlijken bleven een ernstig
vraagstuk. Nagenoeg alle taxi's en de meeste paarden werden
sinds lang voor oorlogsdien