aruit redelijkerwijze kunnen worden
afgeleid.

Voor Mevr. Holst is Therese de nederig-dienende zorgzaamheid in
Rousseau's leven geweest, heeft zij de materieele basis gevormd, waarop
bijv. de "schoone, zacht-gelaten levens-philosophie in zijn laatste
geschrift" heeft kunnen bestaan. Er is hierin veel waars. Jawel, maar
luister nu eens even naar wat onze schrijfster verder zegt:

Dit (dat Rousseau haar volkomen bleef vertrouwen en niet in het
"complot" betrokken zag. v.C.) kon natuurlijk alleen zoo zijn
doordat Therese niet inging tegen zijn waan, maar met hem
meepraatte; de biografen maken haar daarvan een verwijt, zij
beschuldigen haar van Rousseau in zijn valsche voorstellingen
gestijfd te hebben. Maar hoe zou zijn leven geweest zijn, zoo zij
onophoudelijk tegen die voorstellingen ware ingegaan?[58]

De verfraaiing van Therese en de ontzenuwing van de beweringen der
biographen is hier mogelijk geworden door het niet-vermelden van de veel
zwaardere beschuldigingen, die tegen haar zijn ingebracht. Zulke als
deze:

... La maniere dont elle s'est conduite apres sa mort suffiroit
pour mettre la chose hors de doute, si deja la preuve n'en etoit
bien acquise par _le temoignage unanime de tous ceux qui ont
frequente Rousseau a toutes les epoques de sa vie_. Or il est
constant qu'a Motiers, a Wootton et partout ou elle a suivi son
maitre, jusqu'a ses derniers moments, elle a fait naitre et
entretenu en [p.177] lui l'ombrage et la mefiance prompte a lui
rendre suspects tous ceux qui l'approchoient et qui parvenoient a
lui plaire, pour posseder seule sa confiance et le dominer avec
plus d'empire. Si cette femme, s'ennuyant a Motiers, ne negligea
rien pour en rendre le sejour insupportable a Rousseau, que ne dut
elle pas faire dans la solitude de Wootton ou elle devoit n'avoir
rien plus a coeur que de le mettre dans la necessite d'en sortir!
Or tout assure que, pour donner plus d'appui a ses suggestions
calomnieuses et perfides, elle brisoit les cachets des lettres
adressees a son maitre, qui, dupe de cette manoeuvre, en tiroit
mille inductions, mille consequences plus etranges les unes que les
autres, mais dont il n'y a plus des lors droit de s'etonner.[59]

"Hume, Mercier, d'Escherny, Dusaulx, tous ceux qui ont ecrit sur
Rousseau, sont d'accord sur ce point," zegt dezelfde schrijver.--Hier
blijken d